تراکشن ستون فقرات چیست و چرا اهمیت دارد؟
دردهای ستون فقرات، بهویژه در ناحیهی کمر و گردن، یکی از شایعترین علل مراجعه بیماران به کلینیکهای فیزیوتراپی است. یکی از روشهای درمانی غیرتهاجمی و علمی که برای کاهش این دردها استفاده میشود، تراکشن ستون فقرات (Spinal Traction) یا همان کشش ستون فقرات است.
در این روش، ستون فقرات بهصورت کنترلشده در جهت طولی کشیده میشود تا فشار وارد بر مهرهها، دیسکها و اعصاب اطراف کاهش یابد. تراکشن با ایجاد فاصلهی موقت بین مهرهها، فضای بیشتری برای دیسکهای بینمهرهای فراهم میکند و میتواند به کاهش علائمی مانند درد، بیحسی و گزگز اندامها کمک کند.
امروزه تراکشن نهتنها در درمان مشکلات دیسک کمر و گردن، بلکه در مدیریت تنگی کانال نخاعی، آرتروز مهرهای و اسپاسم عضلات پارااسپاینال نیز کاربرد دارد. این روش در کلینیکهای فیزیوتراپی با دستگاههای دیجیتال پیشرفته یا بهصورت دستی توسط فیزیوتراپیست انجام میشود و جزء درمانهای غیرجراحی و ایمن محسوب میگردد.
در این مقاله، بهصورت تخصصی و در عین حال ساده توضیح میدهیم که تراکشن دقیقاً چگونه عمل میکند، چه فواید و محدودیتهایی دارد، در چه شرایطی نباید انجام شود، و در نهایت چگونه میتوان با استفاده از کمربند پلاتینر به حفظ نتایج درمان کمک کرد.
بیشتر : آب درمانی برای تنگی کانال نخاعی
تراکشن ستون فقرات چگونه عمل میکند؟
تراکشن ستون فقرات در واقع نوعی کشش کنترلشده است که هدف آن کاهش فشار بین مهرهها و آزادسازی ریشههای عصبی میباشد. این روش، چه بهصورت دستی و چه با دستگاه، به فیزیوتراپیست اجازه میدهد که نیرو را بهطور دقیق و تدریجی بر ستون فقرات وارد کند تا هم مفاصل بین مهرهای باز شوند و هم عضلات اطراف به آرامش برسند.
در حالت طبیعی، ستون فقرات از مهرههایی تشکیل شده که بین آنها دیسکهای بینمهرهای مانند بالشتک عمل میکنند. در اثر فشار زیاد، نشستن طولانی، یا ضعف عضلات مرکزی، این دیسکها فشرده شده و ممکن است بر اعصاب نخاعی فشار بیاورند — وضعیتی که منجر به درد کمر، درد سیاتیک یا گزگز پاها میشود.
در تراکشن، این فشردگی موقتاً برطرف میشود و فضای بین مهرهها بازتر میگردد.
مطالعه بیشتر : بهترین پماد برای درد مفاصل
مکانیسم علمی تأثیر تراکشن
-
کاهش فشار داخل دیسک (Intradiscal Pressure):
کشش باعث کاهش فشار منفی درون دیسک میشود. این فشار منفی به دیسک اجازه میدهد تا به حالت طبیعیتری بازگردد و بخش بیرونزده (در موارد فتق یا بیرونزدگی دیسک) تا حدی به جای خود برگردد. -
افزایش فضای بینمهرهای:
تراکشن باعث افزایش موقت فاصله بین مهرهها میشود؛ در نتیجه، تماس فشاری بین سطوح مفصلی و عصبها کمتر میشود و درد کاهش مییابد. -
بهبود خونرسانی و تغذیهی دیسکها:
زمانی که فشار از روی دیسک برداشته میشود، تبادل مایع و اکسیژن در بافت افزایش پیدا میکند. این روند، ترمیم و بازسازی سلولهای دیسک را تسهیل میکند. -
آرامسازی عضلات و کاهش اسپاسم:
با کشش تدریجی ستون فقرات، عضلات پارااسپاینال (عضلات نگهدارنده مهرهها) از حالت انقباض مزمن خارج میشوند و تنش عضلانی کاهش مییابد.
تفاوت تراکشن کمر و تراکشن گردن
هرچند مکانیسم کلی مشابه است، اما نوع نیرو و زاویهی کشش در نواحی مختلف متفاوت است:
-
تراکشن کمر:
بیمار معمولاً به پشت دراز میکشد و دستگاه کشش به ناحیهی لگن و کمر نیرو وارد میکند. هدف اصلی، کاهش فشار در نواحی مهرههای کمری (L4-L5 و L5-S1) است؛ نواحیای که بیشترین درگیری را در دیسکها دارند. -
تراکشن گردن:
بیمار در وضعیت نیمهنشسته یا درازکش قرار میگیرد و نیرو از زیر چانه و پشت سر اعمال میشود. هدف، کاهش فشار روی مهرههای گردنی (C4 تا C7) و کاهش علائم انتشار یافته به بازوها یا شانههاست. -
نکتهی علمی
مطالعات بالینی (مانند مرور سیستماتیک در Journal of Physical Therapy Science, 2021) نشان دادهاند که تراکشن بهتنهایی درمان قطعی فتق دیسک نیست، اما بهعنوان درمان کمکی در کنار فیزیوتراپی و تمرینات کششی، میتواند اثر تسکینی و عملکردی قابلتوجهی داشته باشد.
بیشتر : برای نرمی غضروف زانو چی بخوریم
انواع تراکشن ستون فقرات
تراکشن ستون فقرات بهطور کلی به سه نوع اصلی تقسیم میشود: دستی، مکانیکی و خانگی.
هر کدام از این روشها بر اساس شدت درد، نوع آسیب، و امکانات درمانی انتخاب میشوند. شناخت تفاوت آنها کمک میکند تا بیمار درک دقیقی از فرایند درمان و محدودیتهای هر روش داشته باشد.
۱. تراکشن دستی (Manual Traction)
در این روش، فیزیوتراپیست بهصورت مستقیم با دست خود نیرو را به ستون فقرات وارد میکند.
او با تنظیم زاویه، شدت و زمان کشش، تلاش میکند تا فشار از روی مهرهها و اعصاب کاسته شود.
ویژگیها و مزایا:
-
امکان کنترل دقیق کشش در هر لحظه؛
-
قابلتنظیم برای هر بیمار بر اساس میزان درد و وضعیت بدنی؛
-
بدون نیاز به دستگاه، مناسب برای درمانهای کوتاهمدت یا ارزیابی اولیه؛
-
ایجاد حس آرامش و کاهش سریع اسپاسم عضلات.
معایب:
-
اثر آن موقتیتر از روش مکانیکی است؛
-
به مهارت فیزیوتراپیست بستگی دارد؛
-
در دردهای شدید یا فتق دیسک پیشرفته، ممکن است کافی نباشد.
۲. تراکشن مکانیکی (Mechanical Traction)
در این روش از دستگاه کشش ستون فقرات استفاده میشود که میتواند بهصورت الکتریکی یا وزنهای نیرو را کنترل کند.
بیمار روی تخت مخصوص قرار میگیرد و دستگاه با نیروی قابلتنظیم، کشش یکنواخت و دقیقی روی مهرهها ایجاد میکند.
مزایا:
-
قابلیت تنظیم دقیق میزان نیرو و مدت کشش؛
-
یکنواختی و تکرارپذیری در هر جلسه؛
-
مناسب برای دردهای مزمن و بیماران دارای فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی؛
-
استفاده گسترده در کلینیکهای فیزیوتراپی مدرن.
معایب:
-
نیاز به دستگاه تخصصی و اپراتور آموزشدیده؛
-
در برخی بیماران ممکن است در جلسات اول احساس کشش یا درد داشته باشند؛
-
در صورت تنظیم نادرست زاویه یا نیروی کشش، احتمال تحریک عضلانی وجود دارد.
نکته:
در دستگاههای دیجیتال جدید، میزان کشش بر اساس وزن بدن بیمار تنظیم میشود (معمولاً ۲۰ تا ۳۰٪ وزن بدن در تراکشن کمری و ۱۰ تا ۱۵٪ در تراکشن گردنی).
۳. تراکشن خانگی (Home Traction)
با پیشرفت فناوریهای فیزیوتراپی، مدلهایی از دستگاههای تراکشن برای استفاده در منزل طراحی شدهاند. این دستگاهها معمولاً سادهتر، سبکتر و ارزانترند و بهصورت کشش با بند یا هوای فشرده عمل میکنند.
مزایا:
-
امکان استفاده مکرر و راحت در خانه؛
-
کمک به کاهش درد خفیف تا متوسط بین جلسات کلینیکی؛
-
مناسب برای بیمارانی که دسترسی به کلینیک ندارند.
محدودیتها و هشدارها:
-
عدم توانایی تنظیم دقیق نیرو؛
-
احتمال انجام نادرست و افزایش درد؛
-
در بیماران با بیماریهای زمینهای (مثل پوکی استخوان یا فتق شدید) باید فقط با تجویز پزشک انجام شود.
مطالعه بیشتر : بهترین دمنوش برای کمردرد و سیاتیک
جمعبندی این بخش:
| نوع تراکشن | محل انجام | میزان کنترل نیرو | مناسب برای | محدودیتها |
|---|---|---|---|---|
| دستی | کلینیک | بالا (توسط فیزیوتراپیست) | درد خفیف تا متوسط، ارزیابی اولیه | موقتی، وابسته به مهارت |
| مکانیکی | کلینیک فیزیوتراپی | بسیار دقیق (قابل تنظیم) | دیسک کمر، تنگی کانال، آرتروز | نیاز به دستگاه و اپراتور |
| خانگی | منزل | محدود | درد خفیف و نگهداری درمان | خطر آسیب در استفاده نادرست |
کاربردهای تراکشن ستون فقرات
تراکشن یا کشش ستون فقرات یکی از مؤثرترین روشهای غیرجراحی برای کاهش فشار روی دیسکها، مفاصل و اعصاب ستون فقرات است. این روش در بسیاری از بیماران با دردهای مزمن یا حاد ستون فقرات بهعنوان درمان کمکی استفاده میشود. در ادامه مهمترین کاربردهای تراکشن از دیدگاه فیزیوتراپی و پزشکی بررسی میشود:
۱. درمان بیرونزدگی یا فتق دیسک بینمهرهای
در فتق دیسک، بخشی از ماده ژلاتینی داخل دیسک از محل طبیعی خود خارج میشود و به ریشههای عصبی فشار وارد میکند.
تراکشن با کاهش فشار داخل دیسک (Intradiscal Pressure)، فضای بین مهرهها را افزایش میدهد و در نتیجه فشار از روی عصب کاسته میشود.
-
نتایج مطالعات فیزیوتراپی نشان دادهاند که تراکشن میتواند در کاهش درد و بهبود دامنه حرکت بیماران مبتلا به فتق دیسک کمری نقش قابلتوجهی داشته باشد، هرچند معمولاً باید همراه با تمرینات کششی و تقویتی انجام شود.
-
برای فتق خفیف یا متوسط، تراکشن بهصورت مکانیکی (۳ تا ۵ بار در هفته، هر بار حدود ۲۰ دقیقه) توصیه میشود.
۲. کاهش فشار در تنگی کانال نخاعی
در این بیماری، فضای عبور نخاع یا اعصاب نخاعی تنگ میشود. تراکشن با باز کردن فاصلهی بین مهرهها و کاهش تماس استخوانی، فشار مکانیکی بر اعصاب را موقتاً کاهش میدهد.
-
اثر تراکشن در تنگی کانال معمولاً تسکینی و موقتی است، اما به بیمار کمک میکند تا درد کمتری احساس کرده و بهتر حرکت کند.
-
در سالمندان که کاندید جراحی نیستند، تراکشن یکی از گزینههای ایمن برای کنترل درد است.
۳. آرتروز و ساییدگی مهرهها
در آرتروز ستون فقرات، غضروف مفاصل بین مهرهها به مرور زمان تحلیل میرود و حرکت مهرهها با درد همراه میشود.
تراکشن با کاهش فشار تماس بین مهرهها و افزایش فاصله مفصلی، اصطکاک را کم کرده و درد را کاهش میدهد.
-
اثر تسکینی تراکشن در آرتروز بیشتر بهدلیل کاهش فشار عصبی و بهبود خونرسانی عضلات اطراف است.
-
توصیه میشود پس از تراکشن، تمرینات تقویتی عضلات کمری و شکمی انجام شود تا ستون فقرات پشتیبانی بهتری پیدا کند.
۴. درمان درد سیاتیک
درد سیاتیک معمولاً ناشی از فشار بر روی عصب سیاتیک در ناحیه کمر است.
با انجام تراکشن، فضای بین مهرهها افزایش یافته و فشار روی عصب سیاتیک کاهش مییابد.
-
در مطالعات بالینی، بیماران مبتلا به سیاتیک ناشی از فتق دیسک یا اسپاسم عضلانی پس از چند جلسه تراکشن، کاهش چشمگیر درد و بهبود راهرفتن را تجربه کردهاند.
-
معمولاً تراکشن کمر بهصورت تدریجی و با نیروی کمتر در جلسات اول آغاز میشود تا تحریک عصبی رخ ندهد.
۵. اسپاسم عضلات و دردهای عملکردی ستون فقرات
در افرادی که دردهای عضلانی ناشی از نشستن طولانی یا کارهای تکراری دارند، تراکشن میتواند تنش عضلات پشتی و کمری را آزاد کند.
کشش کنترلشده باعث کاهش تحریک گیرندههای درد در عضله و افزایش جریان خون موضعی میشود.
-
در این گروه از بیماران، تراکشن دستی یا کوتاهمدت مکانیکی معمولاً مؤثر است.
-
گاهی با ماساژ یا گرمای موضعی ترکیب میشود تا اثر آرامبخش افزایش یابد.
فواید تراکشن ستون فقرات برای کمر و گردن
تراکشن ستون فقرات، چه در ناحیهی گردن و چه در کمر، بهعنوان یکی از روشهای فیزیوتراپی غیرتهاجمی شناخته میشود که میتواند به تسکین درد، بهبود حرکت و حتی بازسازی نسبی عملکرد مهرهها کمک کند.
در این بخش بهصورت علمی و در عین حال کاربردی بررسی میکنیم که چرا تراکشن در بسیاری از بیماران مفید است و چگونه بدن به آن پاسخ میدهد.
۱. کاهش فشار از روی دیسکها و اعصاب
یکی از اصلیترین دلایل انجام تراکشن، کاهش فشار مکانیکی است که روی دیسکهای بینمهرهای وارد میشود.
وقتی مهرهها از هم فاصله میگیرند، بخشی از این فشار کاهش یافته و دیسک میتواند شکل طبیعیتری به خود بگیرد.
این اتفاق باعث کاهش تماس دیسک با عصبهای نخاعی میشود و در نتیجه، درد، گزگز یا بیحسی اندامها کاهش مییابد.
۲. افزایش جریان خون و تغذیه دیسکها
دیسکهای ستون فقرات برخلاف بسیاری از بافتهای بدن، رگ خونی مستقیم ندارند و مواد مغذی را از طریق انتشار مایع دریافت میکنند.
کشش تدریجی در تراکشن باعث میشود جریان مایع میانبافتی و تبادل مواد غذایی افزایش یابد و روند ترمیم دیسک و بافتهای اطراف تسهیل شود.
در نتیجه، تراکشن منظم میتواند به بازسازی نسبی و حفظ سلامت دیسکها در طولانیمدت کمک کند، بهویژه در افرادی که ساعات زیادی از روز را در وضعیت نشسته سپری میکنند.
۳. بهبود راستای ستون فقرات (Alignment Correction)
در بسیاری از بیماران، درد ستون فقرات ناشی از بینظمی در راستای مهرهها است. تراکشن با اعمال نیروی کششی یکنواخت، به اصلاح تدریجی انحناهای غیرطبیعی کمک میکند و فشار را از نواحی فشردهشده برمیدارد.
این اصلاح بهویژه در بیماران مبتلا به قوس کمری زیاد (Lordosis) یا کاهش قوس گردنی (Straight neck) مفید است.
۴. کاهش اسپاسم عضلات و گرفتگیهای عصبی
کشش ستون فقرات، گیرندههای عصبی در عضلات نگهدارندهی مهرهها را تحریک کرده و باعث آزادسازی رفلکس شلکنندگی عضله میشود.
به همین دلیل، بسیاری از بیماران بعد از جلسه تراکشن احساس سبکی، گرما و آرامش در کمر یا گردن دارند.
این اثر میتواند تا چند ساعت باقی بماند و در صورت تکرار منظم جلسات، شدت اسپاسمها در بلندمدت کاهش پیدا میکند.
۵. بهبود تحرک و عملکرد حرکتی
با کاهش التهاب و فشار عصبی، دامنهی حرکتی ستون فقرات افزایش مییابد.
بیمار میتواند راحتتر خم شود، بنشیند یا فعالیتهای روزمره را انجام دهد.
در بیماران با محدودیت حرکتی ناشی از آرتروز یا دیسک، تراکشن بهعنوان اولین قدم برای آمادهسازی بدن جهت تمرینات فیزیوتراپی و تقویتی در نظر گرفته میشود.
۶. کاهش وابستگی به دارو و روشهای تهاجمی
یکی از بزرگترین مزایای تراکشن این است که میتواند نیاز بیمار به داروهای ضد التهاب یا مسکن را کاهش دهد.
در برخی بیماران، انجام تراکشن منظم جایگزین مؤثری برای درمانهای تزریقی یا جراحیهای کمتهاجمی است، بهویژه در افرادی که بهدنبال درمان طبیعیتر و ایمنتر هستند.
پیشنهاد میکنیم مقاله مربوط به بهترین آمپول برای سیاتیک را بخوانید.
خلاصه علمی فواید تراکشن
| فایده | توضیح علمی | اثر درمانی |
|---|---|---|
| کاهش فشار روی دیسک | جداسازی موقت مهرهها و کاهش تماس با عصب | کاهش درد سیاتیکی و فتق دیسک |
| بهبود تغذیه دیسک | افزایش تبادل مایعات بینبافتی | ترمیم بافت و کاهش التهاب |
| اصلاح راستای مهرهها | اعمال نیروی یکنواخت در محور ستون فقرات | کاهش فشار موضعی |
| کاهش اسپاسم عضلات | تحریک گیرندههای عصبی عضلات عمقی | آرامش و رهایی از گرفتگی |
| افزایش تحرک | کاهش التهاب مفاصل بینمهرهای | بهبود دامنه حرکت |
| کاهش نیاز به دارو | جایگزین غیرجراحی ایمن | کنترل درد مزمن بدون دارو |
خطرات و موارد منع مصرف تراکشن ستون فقرات
اگرچه تراکشن ستون فقرات در اغلب بیماران بیخطر است، اما در بعضی شرایط ممکن است باعث تحریک بیشتر عصب یا آسیب بافتی شود. شناخت موارد منع مصرف، شرط ایمنی در این درمان است.
نباید تراکشن انجام شود در صورت:
-
پوکی استخوان شدید یا شکستگی مهرهها
-
سرطان یا تومور در ستون فقرات
-
عفونتهای استخوانی یا بافت نرم اطراف ستون فقرات
-
بیماریهای التهابی فعال (مثل آرتریت روماتوئید در مرحله حاد)
-
دیسک پارهشده همراه با علائم عصبی شدید (بیاختیاری ادرار، ضعف پا)
-
بارداری در تراکشن کمری (بهخصوص سهماهه اول)
عوارض احتمالی نادر:
-
احساس کشیدگی بیشازحد یا درد بعد از جلسه
-
سرگیجه در تراکشن گردنی
-
اسپاسم موقت عضلات
توصیه تخصصی:
اگر بعد از تراکشن، درد یا بیحسی افزایش پیدا کرد، باید درمان قطع و بیمار مجدداً ارزیابی شود. تراکشن باید همیشه با راهنمایی فیزیوتراپیست یا پزشک توانبخشی انجام شود، نه بهصورت خودسرانه.
نقش کمربند پلاتینر پس از تراکشن ستون فقرات
پس از انجام تراکشن، مهرهها و بافتهای اطراف در حالت کشش و حساسیت بالا قرار میگیرند. در این شرایط، حمایت مکانیکی از ستون فقرات ضروری است.
استفاده از کمربند پلاتینر (Platiner Belt) بلافاصله پس از تراکشن، باعث تثبیت موقعیت مهرهها و کاهش بازگشت فشار میشود.
ویژگیهای درمانی پلاتینر که این حمایت را مؤثرتر میکنند:
-
گرمای موضعی و امواج مادون قرمز: کمک به گردش خون و کاهش اسپاسم عضلانی؛
-
میدان مغناطیسی: تسریع ترمیم بافتهای نرم و کنترل التهاب؛
-
طراحی ارگونومیک: حفظ راستای طبیعی ستون فقرات بعد از کشش.
توصیه کاربردی:
بعد از هر جلسه تراکشن، حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه استفاده از کمربند پلاتینر در حالت استراحت، میتواند اثر درمانی را تثبیت کرده و از بازگشت سریع درد جلوگیری کند.
نتیجهگیری نهایی
تراکشن ستون فقرات، یک روش درمانی علمی، غیرجراحی و ایمن برای کاهش دردهای ناشی از دیسک، تنگی کانال نخاعی و آرتروز است.
با اجرای درست، زیر نظر متخصص، و همراهسازی آن با کمربند پلاتینر و تمرینات اصلاحی، میتوان بهبود قابلتوجهی در عملکرد حرکتی و کاهش درد بیماران مشاهده کرد.
این روش، جایگزین قطعی جراحی نیست، اما یکی از بهترین راهکارهای کمکی برای بازگرداندن تعادل طبیعی ستون فقرات محسوب میشود.
۷ سؤال متداول درباره تراکشن ستون فقرات
۱. تراکشن ستون فقرات چیست و چگونه عمل میکند؟
تراکشن یا کشش ستون فقرات روشی فیزیوتراپی است که با ایجاد فاصله بین مهرهها، فشار از روی دیسکها و اعصاب را کاهش میدهد و باعث تسکین درد و بهبود حرکت میشود.
۲. تراکشن برای چه بیماریهایی مفید است؟
در درمان فتق دیسک، آرتروز مهرهای، تنگی کانال نخاعی، درد سیاتیک و اسپاسم عضلات کمری یا گردنی کاربرد دارد.
۳. چند جلسه تراکشن لازم است تا اثر کند؟
بسته به شدت آسیب، معمولاً بین ۸ تا ۱۵ جلسه، هر بار حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، برای رسیدن به نتایج پایدار نیاز است.
۴. آیا تراکشن خطر دارد یا عارضه ایجاد میکند؟
در صورت انجام تحت نظر فیزیوتراپیست، کاملاً ایمن است. اما در بیماران با پوکی استخوان یا تومور ستون فقرات نباید انجام شود.
۵. تفاوت تراکشن گردن و کمر چیست؟
در تراکشن گردن، نیرو از ناحیه سر و چانه اعمال میشود؛ در تراکشن کمر، نیرو به لگن و ناحیه کمری منتقل میگردد تا فشار روی دیسکها کاهش یابد.
۶. آیا میتوان تراکشن را در خانه انجام داد؟
بله، اما فقط با دستگاههای خانگی استاندارد و پس از آموزش توسط فیزیوتراپیست. استفاده نادرست ممکن است باعث تحریک عصب شود.
۷. نقش کمربند پلاتینر پس از تراکشن چیست؟
کمربند پلاتینر با گرما، مادون قرمز و میدان مغناطیسی، به تثبیت مهرهها و افزایش اثر تراکشن کمک میکند و مانع بازگشت درد میشود.
تیم تحریریه فستطب متشکل از کارشناسان محتوای علاقهمند به حوزه سلامت و پزشکی است که با چندین سال تجربه، زیر نظر پزشکان متخصص ارتوپد و با بهرهگیری از منابع معتبر علمی، مطالب را بهدقت گردآوری و تدوین میکنند.
